Macapat (Puisi lama) | | | |
| | | |
| Geguritan kang tinulis miturut “metrum” tartamtu. Saben “metrum” duwé aturan dhéwé ing babagan: a. Guru gatra: Wilangan gatra/larik saben pada; b. Guru wilangan: Wilangan wanda saben gatra; c. Guru lagu: Tibané swara wanda pungkasan ing saben gatra. Ing kasusastran Jawa, ana sawatara “metrum” kang wis umum dicakaké. Kajaba aturan ing nduwur, saben jinis “metrum” uga duwé lagu dhéwé. Mula “metrum” kuwi uga kasebut tembang utawa sekar macapat. Tembung Macapat dhéwé uga bisa duwé teges cara maca geguritan sarana katembangaké. Sekar macapat kang ana ing sastra Jawa yakuwi:
1. Sekar Macapat Alit/Asli:
2. Sekar Macapat Tengahan:
3. Sekar Macapat Ageng: - Girisa Sekar macapat uga kacakaké ing panulisané serat-serat Jawa, umpamané Serat Wédatama, Serat Sabdajati, lan Serat Wulangrèh. Pérangan seratan kang tinulis kanti sekar macapat tartamtu, kasebut pupuh. Tuladhané: Serat Wédatama Pupuh Sinom: Serat Wédatama Pupuh Megatruh, lsp. Pupuh kadidéné Bab. Ing pérangané buku. | | Puisi yang bait-baitnya ditulis berdasarkan metrum tertentu. Setiap metrum mempunyai ketentuan tersendiri dalam hal: a. Guru gatra: Jumlah baris dalam setiap bait; b. Guru wilangan: Jumlah suku kata dalam setiap baris; c. Guru lagu: Vokal dalam suku kata terakhir setiap baris. Dalam kesusastraan Jawa, ada sejumlah metrum yang sudah umum digunakan. Selan aturan yang teal dipaparkan di atas, setiap jenis metrum juga mempunyai lagu tersendiri. Oleh karena itu, metrum-metrum tersebut juga disebut tembang atau sekar macapat. Kata macapat sendiri juga dapat diartikan sebagai teknik membaca puisi dengan cara dilagukan. Sekar macapat yang dikenal dalam sastra Jawa adalah sebagai berikut: 1. Sekar Macapat Alit/Asli:
2. Sekar Macapat Tengahan:
3. Sekar Macapat Ageng: - Girisa Sekar macapat juga digunakan dalam penulisan serat-serat Jawa, umpamanya Serat Wedatama, Serat Sabdajati, dan Serat Wulangreh. Bagian karya yang ditulis dalam bentuk sekar macapat tertentu disebut pupuh. Sebagai contoh: Serat Wedatama Pupuh Sinom: Serat Wedatama Pupuh Megatruh, dsb. Pupuh setara dengan bab dalam buku. |
|
| Sekar Macapat | Guru gatra | Guru wilangan | Guru lagu | |
- | | | | | |
| Mijil | 6 | 10, 6, 10, 10, 6, 6 | i, o, e, i, i ,u | |
| Sinom | 9 | 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12 | a, i, a, i, i, u ,a ,i, a | |
| Dandanggula | 10 | 10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7 | i, a, e, u, i, a, u ,a ,i, a | |
| Kinanthi | 6 | 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8 | u, i, a, i, a, i | |
| Asmarandana | 7 | 8, 8, 8, 8, 7, 8, 8 | a, i, e, a, a, u, a | |
| Durma | 7 | 12, 7, 6, 7, 8, 5, 7, | a, i, a, a, i, a, i | |
| Pangkur | 7 | 8, 11, 8, 7, 12, 8, 8, | a, i, u, a, u, a, i | |
| Maskumambang | 4 | 12, 6, 8, 8 | i, a, i, a, a | |
| Pucung | 4 | 12, 6, 8, 12 | u, a, i, a | |
| | | | | |
| Jurudhemung | 7 | 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8 | a, u, u, a, u, a, u | |
| Wirangrong | 6 | 8, 8, 10, 6, 7, 8 | i, o, u, i, a, a | |
| Balabak | 6 | 12, 3, 12, 3, 12, 3 | a, e, a, e, u, e | |
| Gambuh | 5 | 7, 10, 12, 8, 8 | u, u, i, u, o | |
| Megatruh | 4 | 12, 8, 8, 8, | u, i, u, i, o | |
| | | | | |
| Girisa | 8 | 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, | a, a, a, a, a, a, a, a | |
|
- | |||
| Tulada (contoh) : | | |
| | | |
| Sinom | | |
| Pangéran kang sipat murah (8/a) Njurungi kajating dasih (8/i) Ingkang temen tinemenan (8/a) Pan iku ujaring dalil (8/i) Nyatané ana ugi (7/i) Iya Kiyageng ing Tarub (8/u) Wiwitané nenedha (7/a) Tan pedhot tumekèng siwi (8/i) Wayah buyut canggah warèngé kang tampa (12/a) | | |
- | |||
| Dandanggula: | | |
| Éling-éling pra kadang dèn éling (10/i) Uripira ing ndonya tan lama (10/a) Bebasan mung mampir ngombé (8/e) Cinecep nulya wangsul (7/u) Mring asalé sangkané nguni (9/i) Begja kang wus pana (7/a) Sangkan paranipun (6/u) Dedalan kang dèn ambah (8/a) Mrih rahayu lumampah margi utami (12/i) Sejatining kasidan (7/a) | | |
| | | |
| Kinanthi: | | |
| Padha gulangen ing kalbu (8/u) Ing samita amrih lantip (8/i) Aja pijer mangan néndra (8/a) Kaprawiran dèn kaèsthi (8/i) Pesunen sariranira (8/a) Sudanen dhahar lan guling (8/i) | | |
| | | |
Asmarandana | |||
| Anjasmara ari mami (8/a) Masmirah kulaka warta (8/a) Anèng kuta Probolinggo (8/o) Prang tanding lan Wurubisma (8/a) Kariya slamet wong ayu (8/u) Pun kakang pamit palastra (8/a) | | |
| | | |
| Megatruh: | | |
| Sigra milir sang gèthèk sinanggga bajul (12/u) Kawan dasa kang njagani (8/i) Ing ngajeng miwah ing pungkur (8/u) Sinangga ing kanan kèring (8/i) Sang gèthèk lampahnya alon (8/o) | | |
| | | |
| Wirangrong: | | |
| Tan pantes akèh ngawruhi (8.i) Mulané lamun miraos (8/o) Dipun ngarah-arah ywa kabanjur (10/u) Yèn uwis kawijil (6/i) Tan kena tinututan (7/a) Mulané dipun prayitna (8/a) |
|